Դեպի Լոռի աշխարհ

Գիտեք, որպես շրջանավարտ սկսել եմ ուրիշ հայացքով նայել ճամփորդություններին։ Ավելի ուշադիր եմ մանրուքների նկատմամբ, փորձում եմ իմ լսածն ու տեսածը լիակատար վերլուծել կրթահամալիրում անցկացրած ճանապարհի հետ զուգահեռ։ Այս անգամ էլ ճանապարհները տանում էին դեպի հյուսիս` Լոռու մարզ։ Հետաքրքիր ձուլվածք էր, ճերմակ ձյունը լեռներին, բլուրներին տեղ-տեղ կանաչ, տեղ-տեղ սևն էր գլուխ բարձրացնում, Ձորագետի վարար կապույտը և եթե ուշադիր նայէիր, կնկատէիր նաև նորածիլ ձնծաղիկների մանուշակագույնը։ Այս անրջային տեսարանին են վկա Կուրթան, Կարմիր Աղեկ ու Արևածագ գյուղերը։ Իսկ այս երեք գյուղերի մեջ է ընկած Հնեվանքը։ Ամեն անգամ հայտնվելիս պատմամշակույթային կառույցների մոտ, համոզվում եմ, որ կարող եմ ժամերով տարածքում ման գալ, նայել, ուսումնասիրել, հիանալ։ Բացի Հնեվանքից այցելեցինք Լոռի բերդը և Տորմակավանքը։ Վերջինս, իր ավերակներով հանդերձ ունի հետաքրքիր պատմություն։ Հինգերորդ դարի եկեղեցի է, և հնարավոր է որ ճանապարհին տեսնես, բայց մեկ է չմտնես ու չուսումնասիրես։ Սակայն եկեղեցին Լոռու մարզի միանավ սրահային եկեղեցիներից լավագույն օրինակներից է։ Նաև բոլորիս ծանոթ է <<Տերն ու Ծառա ֆիլմից>>։

Երկու գիշերն էլ անցկացրեցինք Գյուլագարակում, երեկոյան՝ խարույկ, երգ- լուսաբացին՝ քայլք, ուսումնական օրվան պատրաստում։ Իսկ Տըրնդեզի տոնին մասնակցեցինք Գյուլագարակի փառատոնին, որտեղ տարբեր գյուղերից ու քաղաքներից մարդիկ եկել էին ու ներկայացնում էին իրենց համայնքը։ Դե մենք էլ հետ չմնացինք, ներկայացրեցինք սեբաստացիներիս, նույնպես մեր ակտից մասնակցությունը ունեցանք պարերգերի մեջ։ Այսպես, ի վերջո եկանք-հասանք Երևան, վառ ու զիլ հուշերով։

Նկարաշարը՝ https://julietasimonyan.wordpress.com/2021/02/15/%D5%A4%D5%A2%D5%A1-%D5%A3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF-%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80-2/?fbclid=IwAR1g1QHblGMLIRGko0WKapMnCmU-HbEnLH4098sumb7EOvNRFQAZf8-xvDU

Տորմակավանք ու Հնեվանք

Գյուլագարակ գյուղից մոտ 2 կմ հեռավորության վրա գտնվում է Տորմակադուռ Որմակադուռ հին գյուղատեղին, այդ տեղ է հենց գտնվում  Տորմակ եկեղեցին, որը իր տեսակով՝ հայ  ճարտարապետական սրահավոր միանավ դահլիճների եկեղիներից լավագույն օրինակներից է։ Այժմ այն գտնվում է ավերակ վիճակում, կիսականգուն վիճակում են միայն պատերը։ Հուշարձանը իր չափսերով և տեսակով նման է Կուրթանի եկեղեցուն։ Չնայած այն փաստին, որ եկեղեցու հարդարանքից մեզ շատ տեղեկություն չի հասել, քանի որ այժմ այն ավերակ վիճակում է գտնվում, այն ունի ճշգրիտ համաչափություն։ Օրինակ պահպանվել են երեք դռների ստորին անկյունաքարերը, որից նկատելի է դռների չափսերը 110,115,120։ Իսկ արտաքին սրահն իր հորինվածքով և օգտագործված շինանյութով միասնության մեջ է աղոթարանի հետ, որտեղ կրկին տեսնում ենք համաչափությունը։ 

Հնեվանք

Հնեվանքի համալիրը,որը հիմադրվել է 7-րդ դարում, կազմված է երեք եկեղեցուց, գավթից, և տնտեսական ու օժանդակ շինություններից, որոնցից կիսականգուն վիճակում են միայն եկեղեցին և գավիթը, իսկ վերջին շինությունը չնչին մնացորդներով։ Հնագույն շինությունն է եկեղեցին՝ կենտրոնական մասում։ Եկեղեցին եռախորան է, և մուտք է ունեցել արևմտյան թևի հարավահայաց կողմից։ Այժմ արևելյան և հույսիային պատուհանների ճակատներում պահպանվել են կիսաշրջան պսակներ՝ պատած բուսական և երկրաչափական զարդանախշերով։ Դրսից թմբոևկը ութանիստ է, և պատված է որմնանկարներով, առկա են նաև մարդու գլխի նմանող քանդակներ։ Այն վաղ ժամանակներում եղել է ութանիստ իսկ հետագայում դառել է կլոր։ Գմբեթի քիվի ստորին վրացերենով արձանագրած է, որ եկեղեցին 1154 թվին վերանորոգել է Իվանե Օրբելյան ամիրսպասալարի որդի Սմբատը։ 

Գավիթը տարբեր ժամանակներում կցվել է եկեղեցուն։ Համալիրի շուրջ կան տարբեր քաղաքացիական շենքերի ավերակներ, որոնց դերն այդքան էլ հստակ չէ: Համալիրի արևմտյան կողմում գտնվել է թաղակապ դահլիճ, որից պահպանվել են պատերը և ծածկի որոշ մասը: 

Համալիրից մոտ 50 մ. դեպի արևելք գտնվում են մեծաչափ երկհարկանի շինության մնացորդներ, որն ունի մեծ թվով դռներ և պատուհաններ: Ներսում պատերին կից պահպանվել են չորսական որմնամույթեր: Ամենայն հավանականությամբ այս շինությունը ծառայել է որպես վանքի միաբանության կացարան: Ծածկը եղել է փայտից, և չկան դեպի երկրորդ հարկ տանող աստիճանների հետք, հետևաբար օգտվել են փայտե աստիճաններից։ 

Վատ է պահպանվել տնտեսական օժանդակ շինությունների այն խումբը, որի մնացորդները գտնվում են համալիրի հարավարևելյան մասում։ 

Վերջերս եկեղեցին վերանորոգվել է։

Աղբյուր՝ https://cloud.mail.ru/public/HtCQ/hpBaqkjJs - Լոռի պատմության քարակերտ էջերը/ Գառնիկ Շախկյան/1986