Հ. Թումանյանին Վահան Տերյանից
1909, 14 օգոստոսի, Մոսկվա
Մեծարգո պարոն Թումանյան
Մենք, ներքո ստորագրյալներս կարդալով «Մշակում» Ձեր հոդվածը, հայտնում ենք Ձեզ մեր ջերմ համակրությունը և ցանկանում ենք Ձեզ կատարյալ հաջողություն` շարունակելու Ձեր «պլագիատային» գրական գործունեությունը, որի բարձր գնահատողների թվին պատկանում ենք նաև մենք: Օգտվելով հանգամանքից, մեր սրտագին ուրախությունն ենք հայտնում Ձեզ` բանտից ազատվելու համար: Ընդունեցեք բարևներս և մեր հարգանքը:
Ս. Օտարյան
Վահան Տերյան
Մեծարգո պարոն Թումանյան
Մենք, ներքո ստորագրյալներս կարդալով «Մշակում» Ձեր հոդվածը, հայտնում ենք Ձեզ մեր ջերմ համակրությունը և ցանկանում ենք Ձեզ կատարյալ հաջողություն` շարունակելու Ձեր «պլագիատային» գրական գործունեությունը, որի բարձր գնահատողների թվին պատկանում ենք նաև մենք: Օգտվելով հանգամանքից, մեր սրտագին ուրախությունն ենք հայտնում Ձեզ` բանտից ազատվելու համար: Ընդունեցեք բարևներս և մեր հարգանքը:
Ս. Օտարյան
Վահան Տերյան
Հովհաննես Թումանյանին Դերենիկ Դեմիրճյանից
1910, հուլիս, Ղարաքիլիսա
Սիրելի Օհաննես,
Հիվանդությունդ իմացա լրագրի միջոցով. հուսով եմ, որ առողջացած կլինես: Թեև մինչև Թիֆլիսից դուրս չգաս, բանդ չի դրստվի: Ե՞րբ ես թողնում լրագրական ասպարեզը: Թո՛ղ, ախպեր, դու էլ մեռար, մենք էլ: Չգիտեմ, հիմի ինչ չափով ես մասնակցում, բայց, կարծեմ, որոշ բանի հսկում ես: Հենց այդ էլ աչքի առաջ ունենալով` ուշադրությունդ հրավիրում եմ այստեղի տեսուչ Սինանյանի դատի առթիվ գրած թղթակցության վրա, որ, ի մեծ զարմանս շատերի, տեղ է գտել «Հորիզոնում»: Ես էլ էի որոշել զարմանամ, բայց ենթադրելով, որ դու հիվանդ լինելով` գլուխ չունիս գործի հետ մոտիկ ծանոթանալու, և ասպարեզը մնացել է Մարգարին, հասկանալի դառավ այդ հոդվածի ընդունելության շարժառիթը, որը այնքան անձնական է, որ թողնում եմ մինչև անգամ հիշատակելը:
Առանց մտնելու մանրամասնությունների մեջ, հենց միայն նկատում եմ այն փաստը, որ դատապարտված դատավորները ընտրված են եղել երկու կողմերի համաձայնությամբ և լիակատար վստահությամբ: Հիմի մեղադրյալ կողմը տեսնելով, որ իրենց մեղադրանքը ոչ մի կերպ չարդարացավ, սկսել են կռկռալ: Հիմար դատ է, հիմնված գյադայական ցուցմունքների վրա-ահա՛ իմ եզրակացությունը, և իմ կողմից միայն կխնդրվի` ուշադրություն դարձնես այդ խնդրի վրա և ճամփա տաս այն հոդվածներին, որ արժեն, և ոչ թե այս վերջին երկու հոդվածին, որ զարմանքով կարդացինք երեկ և այսօր: Դատավորները շատ լավ զեկուցում տվել էին «Մշակում»: Դրանից դժգոհները ուղարկել էին բողոք, բայց, գոնե նրանք պատասխանել էին, որ ԵՐԿՈՒ ԿՈՂՄԻՑ ընդունված դատավորների վճիռը օրինական ու վերջնական է, չգիտեմ ինչու «Հորիզոնը» էդ բանը չգիտե… Վերջապես` դու գիտես, արա՛, ինչ ուզում ես, բայց մոտիկից ծանոթացիր գործի հետ, որ, պետք է ասել, շատ է ջանջալ ու գյադայական:
Նորություն չկա: Ավետիքը ամուսնացել է անցյալ կիրակի. վախենում է Ղարաքիլիսա գալուց, կարծելով թե խոլերա կա: Ես էլ մի երկու շաբաթով այստեղ եմ: Առողջությունս տակ սեբե: Մի մեծ խնդիր ունեմ: Ղրկիր Ֆրանգյանի հետ միջնադարյան երգիչների այն տետրակները, որ, ասում էիր, ավելորդ օրինակներ ունես: Նաև Լեոյի «Գրականության պատմություն»: Շատ խնդրում եմ: Ձերոնց բոլորին շատ ու շատ բարևներ: Աշխենը Անի չի՞ գնում: Ասա, որ աշխատեցի, օր. Տիգրանյանին չտեսա, որ բարևեմ: Քեզանից նամակի հույս չունիմ: Նրանց ասա, գրեն, թե ո՞նց ես, ի՞նչ ես անելու: Լևոնից կարտ ստացա, արդեն Պոլիս է:
Համբույրներով` Դերենիկ
Հովհաննես Թումանյանին Ավետիք Իսահակյանից
1901, սեպտեմբերի 12, Ղազարապատ
Սիրելի Օհաննես.
Քու գնալուց հետո ես էլ եկա գյուղ և մինչև օրս այստեղ եմ. մի քանի օրից հետո կերթամ քաղաք, հետո էլի գյուղ, հետո քաղաք և դեպի Թիֆլիս: Աղբալից նամակ չստացա, չգիտեմ ինչու, հո էդտեղից չի՞ հեռացել:
Դերենիկից խաբար չունի՞ս. ի՞նչ է, դեռ չէ՞ եկել այդտեղ: Իսկ Շանթից ի՞նչ ունիս գրելու: Ես որ գամ, տեսնենք Վերնատան հալը ի՞նչ է լինելու. երևի առանց դրան մեր օրը սև կանցնի:
Ի՞նչ եղավ, ու՞ր մնաց «Վտակը». հո չէ՞ ցամաքել. ձենը, քչքչոցը հասավ, բայց ինքը չկա. երևի մի լուրջ բան պատահած կլինի հետը. վախենում եմ, որ արգելեն ծախել,թե չէ մինչև օրս վերջացած կլիներ. խնդրում եմ, այս մասին ինձ մի հաստատ բան գրիր:
Մեկ էլ աչք պտըտցու` գուցե ինձ համար մի երկու դասեր գտնես` հայերեն, պատմություն, գերմաներեն և այլն, որ գամ Թիֆլիս, քաղցած չմնամ: Կոստանյանից խաբար չունիմ քեզ տալու. ես նրանից ավելի շուտ եմ բաժանվել, քան թե դու:
Ի՞նչ հալի են մեր պատկերները. ի՞նչ են խոսում դես-դեն, գրական աշխարհում:
Էլ ի՞նչ գրեմ, բարևներ մերոնցից, համբույրներ,
Քո` Ավետիք Իսահակյան
Անհապաղ նամակիս պատասխանես, գոնե «Վտակի» մասին:
Սիրելի Օհաննես.
Քու գնալուց հետո ես էլ եկա գյուղ և մինչև օրս այստեղ եմ. մի քանի օրից հետո կերթամ քաղաք, հետո էլի գյուղ, հետո քաղաք և դեպի Թիֆլիս: Աղբալից նամակ չստացա, չգիտեմ ինչու, հո էդտեղից չի՞ հեռացել:
Դերենիկից խաբար չունի՞ս. ի՞նչ է, դեռ չէ՞ եկել այդտեղ: Իսկ Շանթից ի՞նչ ունիս գրելու: Ես որ գամ, տեսնենք Վերնատան հալը ի՞նչ է լինելու. երևի առանց դրան մեր օրը սև կանցնի:
Ի՞նչ եղավ, ու՞ր մնաց «Վտակը». հո չէ՞ ցամաքել. ձենը, քչքչոցը հասավ, բայց ինքը չկա. երևի մի լուրջ բան պատահած կլինի հետը. վախենում եմ, որ արգելեն ծախել,թե չէ մինչև օրս վերջացած կլիներ. խնդրում եմ, այս մասին ինձ մի հաստատ բան գրիր:
Մեկ էլ աչք պտըտցու` գուցե ինձ համար մի երկու դասեր գտնես` հայերեն, պատմություն, գերմաներեն և այլն, որ գամ Թիֆլիս, քաղցած չմնամ: Կոստանյանից խաբար չունիմ քեզ տալու. ես նրանից ավելի շուտ եմ բաժանվել, քան թե դու:
Ի՞նչ հալի են մեր պատկերները. ի՞նչ են խոսում դես-դեն, գրական աշխարհում:
Էլ ի՞նչ գրեմ, բարևներ մերոնցից, համբույրներ,
Քո` Ավետիք Իսահակյան
Անհապաղ նամակիս պատասխանես, գոնե «Վտակի» մասին: